Fanda ko`pgina
masalalarni o`rganishda juda katta sonlar bilan amallar bajarishga to`g`ri
keladi. 
Masalan,
yorug`lik tezligi c=300 000
k/m. Yerdan
Quyoshgacha bo`lgan masofa
150 000 000 km,
astranomiyada qabul qilingan uzunlik birligi
1 parsek
30 800 000 000 000 km
va hokazo. Bu sonlarni ixcham ko`rinishda yozish ular ustida amallar elektron
hisoblash mashinalarida amalga oshirishga imkon beradi. Lekin sonni ixcham
ko`rinishda turlicha yozish mumkin. Masalan,
yorug`lik tezligi
c
ni sekundiga
3 ∙ 108 m,
yoki 30 ∙107
m, yoki
0,3∙109 m
ko`rinishida ixcham yozish mumkin va hokazo. Bu yuzuvlar ichida faqat
birinchigina
standart shakl
sifatida qabul qilingan. Buning ma’nosini tushuntiramiz.
|
|
Sonning standart shakli- bu uning a ∙ 10n ko`rinishidagi yozilishidir, bunda 1 ≤ |a| < 10, n- butun son; a shu sonning mantissasi, n uning tartibi deyiladi. |
Masalan:
1) yorug`lik tezligining standart shakli c= 3 ∙ 108 m/s; bunda 3 mantissa , 8 esa unung tartibi;
2) 275=2,75∙ 102; bunda 2,75 son 275 sonning mantissasi, 2 esa unung tartibi.
3) −2753 = −2,753 ∙ 103; bunda −2,753 son −2753 sonning mantissasi, 3 esa uning tartibi.
Sonning
tartibi
o`zaro taqribiy
solishtirishda ham ishlatilkadi.
Masalan,
Yerdan Oygacha bo`lgan masofa
3,8
∙ 105 km,
Yerdan unga eng yaqin bo`lgan Alfa Sentavr yulduzigacha bo`lgan masofa esa
4∙ 1013
km. ko`rinib
turibdiki, ikkinchi sonning tartibi
13,
birinchi sonning tartibi
5.
Bu esa ikkinchi son birinchisiga qaraganda 8
tartibga ortiq ekanini bildiradi.
Toshkent teleminorasining massasi 6∙ 106 kg, Eyfel minorasining massasi esa 6,4 ∙106 kg. Demak, bu minoralar massasi jihatdan bir-biriga teng.
Algebrada quyidagi belgilashlar qabul qilingan:
100 =
1, 10-1 = 
,
10-2 = 
=
,
10-3 = 
=
va
hokazo.
Masalan:
1)
0,27
= 2,7 ∙ =
2,7 ∙ 10-1 ;
bu yerda 2,7
− sonning
mantissasi,
−1 −uning
tartibi;
2)
−0,0275 = −2,75
∙ =
−2,75
∙ 10-2;
bu yerda
2,75
− sonning mantissasi,
−2
− uning tartibi.
