|
Ushbu
ko’rinishdagi kvadrat tenglama keltirilgan kvadrat tenglama deyiladi. |
Bu tenglamada bosh
koeffitsiyent birga teng.
Masalan,
tenglama keltirilgan kvadrat tenglamadir.
|
Har qanday
kvadrat tenglamani uning ikkala qismini
|
Masalan,
tenglamani
4
ga bo’lib, quyidagi shaklga keltiriladi:
.
(1) keltirilgan
kvadrat tenglamaning ildizlarini topamiz. Buning uchun umumiy ko’rinishdagi
kvadrat
tenglama ildizlari formulasidan, ya’ni
(2)
formuladan
foydalanamiz. Umumiy ko’rinishdagi tenglamada
,
bo’lsa,
keltirilgan kvadrat tenglama
hosil bo’ladi. Shu sababli keltirilgan kvadrat tenglam uchun (2) formula
Yoki
(3)
ko’rinishga ega bo’ladi.
(3) formula keltirilgan kvadrat tenglama ildizlari formulasi deyiladi.
(3) formuladan, ayniqsa, p juft son bo’lganda foydalanish qulay.
Masalan,
tenglamani
yechaylik.
(3)
formula bo’yicha quyidagini topamiz:
Javob.
,
.
Keltirilgan kvadrat tenglama uchun quyidagi teorema o’rinli:
|
V i y e t t e
o r e m a s i.
Agar
tenglamaning ildizlari bo’lsa, u holda
formulalar o’rinli, ya’ni keltirilgan kvadrat tenglama ildizlarining yig’indisi qarama – qarshi ishora bilan olingan ikkinchi koeffitsiyentga, ildizlarining ko’paytmasi esa ozod hadga teng. |
(3)
formula bo’yicha:
,
.
Bu tengliklarni hadlab
qo’shsak, bo’ladi.
Bu tengliklarni ko’paytirib, kvadratlar ayirmasi formulasi bo’yicha quyidagini
hosil qilamiz:
.
Masalan,
tenglama
,
ildizlarda
ega; uning ildizlari yig’indisi
,
ularning ko’paytmasi esa
.
Viyet teoremasi
kvadrat tenglama ikkita teng
ildizlarga
ega bo’lgan holda ham to’g’ri bo’lishini ta’kidlab o’tamiz.
Masalan,
tenglama
ikkita teng
ildizlarga
ega; ularning yig’indisi
,
ko’paytmasi
.
1 –
m a s a l a.
tenglamaning
ildizlaridan biri
.
Shu tenglamaning p
koeffitsiyentini va ikkinchi ildizi
ni
toping.
Viyet
teoremasiga ko’ra:
,
bo'lgani
uchun
,
bundan
,
.
Javob.
,
.
2 –
m a s a l a. Ildizlari
,
bo’lgan
keltirilgan kvadrat tenglama tuzing.
,
sonlari
tenglamaning
ildizlari bo’lgani uchun Viyet teoremasiga ko’ra
,
Javob.
.
3 – m a s a
l a.
tenglamaning
ildizlaridan biri musbat. Tenglamani yechmasdan, ikkinchi ildizning ishorasini
aniqlang.
Tenglamaning
ikkala qismini 3 ga bo’lib, quyidagini hosil qilamiz:
Viyet teoremasiga
ko’ra .
Shartga ko’ra
,
demak,
.
Ba’zi masalalarni yechishda Viyet teoremasiga teskari bo’lgan quyidagi teorema qo’llaniladi.
|
Agar
p,
q,
munosabatlar bajarilsa, u holda
tenglamaning ildizlari bo’ladi. |
Chap
qismidagi
ifodada
p
ning o’rniga ni,
q
ning o’rniga esa
ko’paytmani
qo’yamiz. Natijada quyidagi ifoda hosil bo’ladi:
Shunday qilib, agar
p, q,
,
sonlar
(4) munosabatlar bilan bog’langan bo’lsa, u holda
ning
har qanday qiymatida
tenglik bajariladi,
bundan esa va
lar
tenglamaning
ildizlari ekani kelib chiqadi.
Viyet teoremasiga teskari teoremadan foydalanib, kvadrat tenglamaning ildizlarini ba’zan tanlash usuli bilan topish mumkin.
4 –
m a s a l a. Tanlash usuli bilan
tenglamaning ildizlarini toping.
Bu yerda
p=-5, q=6.
Ikkita va
sonni
,
bo’ladigan qilib tanlaymiz.
va
ekanini
e’tiborga olib, Viyet teoremasiga teskari teorema bo’yicha
,
ga,
ya’ni
tenglamaning
ildizlariga ega bo’lamiz.
5 –
m a s a l a.
kasrni
ixchamlang.
Kasrning
suratini ko’paytuvchilarga ajratamiz:
Demak,
.
ko’phad
kvadrat
uchhad
deyiladi, bunda
.
5 – masalani yechishda
kvadrat
uchhad guruhlash usuli bilan ko’paytuvchilarga ajratildi. Uni quyidagi
teoremadan foydalanib ham ko’paytuvchilarga ajratish mumkin edi.
|
T
e
o
r
e
m
a.
Agar
|
(5)
tenglikning o’ng qismida turgan ifodaning shaklini almashtiramiz:
(6)
va
lar
tenglamaning,
ya’ni
tenglamaning
ildizlari bo’lgani uchun Viyet teoremasiga ko’ra,
,
bundan
,
.
Bu ifodalarni (6)
tenglikka qo’yib, (5) formulani hosil qilamiz.
6 –
m a s a l a.
ifodani
soddalashtiring.
Kasrning
surat va maxrajini ko’paytuvchilarga ajratamiz.
1)
tenglama
ikkita ildizga ega:
,
.
Isbot qilingan teoremaga ko’ra
.
2)
tenglama
,
ildizlarga
ega. Isbot qilingan teoremaga ko’ra
Shunday qilib,
.